Manipulatief gedrag gedijt in een schemergebied. Het is vaak subtiel en dat maakt het moeilijk om het snel te herkennen. In elke omgang tussen personen is het belangrijk dat gezonde grenzen gerespecteerd worden. Dat we met z’n allen gewoon normaal doen. Dit zijn de zogenaamde ongeschreven regels. Iedereen weet wat daarmee bedoeld wordt, maar niemand kan het precies uitleggen. Het gaat hierbij om uiteenlopende kaders die gelden binnen groepen mensen. En deze zijn weer anders bij verschillende culturen of op andere locaties. Zo is het in Nederland ongebruikelijk om in je pyjama (of ochtendjas) boodschappen te doen, maar in Finland of Amerika kijkt het overige winkelend publiek er niet van op.
Manipulatie herkennen
De leefregels die we kennen staan niet duidelijk beschreven in wetten, het zijn de omgangsvormen zoals we die kennen als onze normen en waarden. Deze regels zijn vaak subjectief en in dit schemergebied kan een manipulator subtiel zijn / haar gang gaan. Manipulatief gedrag begint subtiel en onschuldig. Na verloop van tijd wordt het zichtbaar als machtsmisbruik wanneer de problemen ontstaan. Deze vorm van emotioneel misbruik leidt tot verwarring, angst en vermoeidheid bij het slachtoffer. Een manipulator tracht je aan te zetten tot bepaalde handelingen (1) of dat anders over dingen gaat nadenken (2). Het wordt je lastig gemaakt om ‘nee’ te zeggen. Door gebruik te maken van dwang, schuldgevoel, angst, loyaliteit of herhaling voel je je gedwongen om de ander zijn of haar zin te geven.
Definitie: de wijze van overtuigen van een persoon, om tot een bepaald idee van een zaak of een ander te laten komen door middel van beïnvloeding bij die persoon van zijn persoonlijke levenssfeer, zijn persoonlijke (geloofs-)overtuiging zonder daarbij de werkelijke argumenten te gebruiken.
Manipulatie voorbeelden
Iedereen past een vorm van manipulatief gedrag toe in het dagelijkse leven. In je relatie, met je kinderen of op je werk, ben je aan het manipuleren. Voor onszelf praten we dit goed omdat de onderliggende intenties goed zijn; samen besluiten nemen, onderhandelen, opvoeden, verkopen, motiveren, verzorgen of verplegen. Je verliest het belang van de ander niet uit het oog (win-win).
- Jouw zwakte of gevoeligheid wordt uitgebuit voor persoonlijk gewin.
- Je wordt overtuigd om bepaalde vriendschappen (of relaties) op te geven, om je meer afhankelijk te maken van de manipulator. Door deze isolatie verdwijnen je netwerk en de steun van anderen.
- De ander woorden in de mond leggen. De waarheid verdraaien of je eigen woorden worden tegen je gebruikt. Je gaat aan je eigen verstand twijfelen.
- Liegen of jou de schuld geven. Met als doel de verantwoordelijkheid van hun eigen daden op een ander af te schuiven.
- Vage beschuldigingen uiten. Vermijden om to-the-point te komen.
- Een ander onzeker maken met aanhoudende veroordelingen of door iemand belachelijk te maken.
- Bij een confrontatie: liegen, belazeren en ontkennen.
- Passief-agressief gedrag: subtiel bedreigen met opmerkingen zoals: ‘Het zou wel heel vervelend zijn als er een klacht bij je leidinggevende binnenkomt.’
- Roddelen, buitensluiten, achter de rug om praten en daarmee iemand beschadigen.
- Vleien of overdreven complimenteus zijn. Hiermee wordt een beroep gedaan op de wederkerigheid in de relatie. Uiteindelijk moet die aandacht worden terugbetaald.
Manipulatie trucs
Bekende uitspraken bij manipulatief gedrag:
“Als ik jou was dan zou ik …, dat is het beste voor je.”
“Laat je mij nu in de steek?” ” Ik ben er altijd voor je geweest.”
“Die collega van jou, Karin, is een beetje raar.” ” Maar jij bent echt een topper.”
“Je bent echt een hele fijne vriend.” ” Ik heb niemand anders.”
“Weet je wat ze over jou zeggen?” ” Dat is niet mals hoor.”
“Dat van jou noem ik een kleinigheidje. “Ik ben hier degene met grote problemen.”
“Wat ben je lichtgeraakt. Ik kan niet eens een grapje maken. Nou, nou.”
“Wel logisch dat je het niet begrijpt, daar ben je niet voor opgeleid.”
Waarom manipuleren mensen?
Manipulatie is een ongezonde en doorgeschoten vorm van sociale beïnvloeding. Maar waarom manipuleren mensen hun eigen partner, vriend of collega? De onderliggende reden is altijd persoonlijk gewin, er valt iets te halen. De manipulator heeft manipulatief gedrag nodig om de eigen doelen te bereiken. En vaak wordt chronisch manipulatief gedrag veroorzaakt door een psychische kwetsbaarheid. De manipulator heeft geen andere vaardigheden om doelen te bereiken. Het is voor die persoon heel moeilijk om rechtstreeks voor de eigen behoeftes uit te komen.
Manipulatie tijdens de opvoeding
Het opgroeien bij manipulatieve ouders resulteert in het kopiëren van dat gedrag. Om te overleven in een gezin waarin veel wordt gemanipuleerd, gaan mensen het gedrag spiegelen. Dit negatieve gedrag wordt ingezet om straffen (of buitensluiting) te ontlopen, maar ook om in basisbehoeften (liefde en veiligheid) te worden voorzien. In dit soort gezinnen is er constant strijd om macht, controle, liefde en aandacht. Dit leidt bijna altijd tot hechtingsproblematiek.
psychische stoornissen
Manipulatief gedrag is een onderdeel van een borderline stoornis of een narcistische persoonlijkheidsstoornis. Zulke psychische stoornissen ontwikkelen zich in onveilige situaties zoals bij huiselijk geweld of (seksueel) misbruik.
Doelen van manipulatief gedrag
- Iets voor elkaar krijgen, waar een ander moeite voor doet of voor betaalt.
- Zich boven anderen plaatsen: macht.
- Controle verkrijgen: veiligheid.
- Verveling. Manipulatie is dan een vorm van vermaak.
- Geld of voorwerpen van een ander afnemen.
Manipulatie doorbreken
Omgaan met manipulatieve mensen is vermoeiend. Je komt er pas laat achter. Je hebt de subtiele signalen niet opgepikt. Pas wanneer het voor jou een probleem wordt, dringt het pas tot je door dat je gemanipuleerd bent. Je kunt manipulatie doorbreken. Hiervoor heb je verschillende vaardigheden nodig, die je afwisselend van elkaar inzet.
- Vertrouw op je gevoel. Achteraf weet je dat het al de hele tijd niet goed voelde. Je hebt dit gevoel weggestopt omdat je in het verhaal van de manipulator bent getrapt. Door af en toe bij jezelf stil te staan, kan je leren inzien wat je gevoel je duidelijk wil maken.
- Een confrontatie met een manipulator leidt tot meer manipulatie. Je komt in een discussie terecht op basis van leugens en ontkenningen. Hier wil je bij wegblijven.
- Beperk je tot wat er zich op dit moment feitelijk afspeelt. Probeer op een vriendelijke manier te achterhalen waar iemand behoefte aan heeft. Het gaat altijd om dingen die met veiligheid en verbinding te maken hebben.
- Bepaal vooraf wat jouw grenzen zijn. Welke woorden, onderwerpen en gedragingen zijn voor jou onacceptabel. Dat maakt het makkelijker om manipulatief gedrag te begrenzen. Een plat voorbeeld: “Ik wil niet over politiek praten. Daarover zijn wij het oneens. Als je hierover doorgaat, ga ik weg.” “Maar ik vind het wel goed om over onze plannen voor vanmiddag te praten.”
- Zoek steun bij vrienden, collega’s of bekenden die zich niet in de manipulatieve cirkel bevinden. Zij kunnen onafhankelijk met je meekijken en je een eerlijk advies geven.
- Wees lief voor jezelf. Wanneer je het anderen graag naar de zin maakt ben je gevoelig voor manipulatie. Personen die kwetsbaar zijn voor manipulatie herkennen zich in: vriendelijk, sociaal, verbindend, verzorgend, lief, ontvankelijk, volgend en mensgericht. Als je het moeilijk vindt om de manipulatie te begrenzen, dan ik heb belangrijk om te onderzoeken hoe je weg kunt komen uit de situatie.
Workshop manipulatief gedrag in de thuiszorg
Voor een thuiszorgorganisatie hebben wij een workshop ontwikkeld die op manipulatief gedrag van cliënten ingaat. Huishoudelijk medewerkers, verzorgenden en verpleegkundigen komen bij hun cliënten thuis. Iedere dag doen zij hun werk om een medemens te helpen om het leven zo zelfstandig mogelijk te beleven. Vaak is er sprake van gelijkwaardigheid, wederzijds respect en samenwerking. Maar er zijn ook gevallen waarbij zorgmedewerkers zich gedwongen voelen iets te doen wat over hun persoonlijke en professionele grens gaat.
Onredelijke verwachtingen
Wanneer het onduidelijk is wat er binnen het takenpakket valt van de thuiszorgmedewerker, dan kunnen de verwachtingen hooggespannen zijn. Er is sprake van een te positief beeld van de dienstverlening. En het is aan de medewerker om te bepalen wat er wel en wat er niet mogelijk is. De kans is groot dat de cliënt gaat manipuleren om iets toch voor elkaar te krijgen. Het is dan verleidelijk om aan het verzoek toe te geven om van het gezeur af te zijn. En tegelijkertijd is de deur op een kier gezet voor meer manipulatie, want het werkt!
Enkele thuiszorg voorbeelden:
- Medewerker geeft eigen mobiel telefoonnummer aan de cliënt. Met als gevolg dat de medewerker altijd bereikbaar is.
- “Maar je collega doet het wel.” Het is heel lastig om na te gaan hoever andere medewerkers gaan. Collega’s kunnen op deze manier tegen elkaar uitgespeeld worden.
- Met kritiek leveren probeert de manipulator een schuldgevoel aan te praten. Als je gaat geloven dat je “Alles verkeerd doet.”, dan ga je waarschijnlijk compenseren om de schuld af te lossen.
- Het komt ook voor dat er rechtstreeks gezegd wordt “Daar heb ik recht op.”. Dit is een vorm van dwang die lastig te weerleggen is, zonder in een discussie te komen.
- Bezoekers, mantelzorgers of andere aanwezigen zorgen voor meer macht bij de cliënt. De cliënt heeft medestanders of getuigen. En de thuiszorgmedewerker staat alleen.
ZelfSterk trainingen & workshops voor de zorg
Neem contact op voor jouw maatwerk training. Alle cursussen worden afgestemd op de uitdagingen binnen jouw organisatie.
