Ben je verzorgende of verpleegkundige in de zorg en heb je te maken met bewoners, bezoekers of collega’s die je niet voor vol aanzien? Dan is de kans groot dat je niet het maximale plezier en het optimale effect uit je werk haalt. Alle zorgprofessionals krijgen te maken met machtspelletjes. Of het nou een bewoner is die een verpleegkundige boven een verzorgende prefereert of een arts of een manager die het gesprek niet met jou wil voeren omdat jij ‘maar’ een verpleegkundige bent. In dit artikel meer over conflict door machtsmisbruik in de zorg en praktische tips hoe ermee om te gaan.
Macht is zelden gelijk verdeeld. Zelfs in teams met collega’s met dezelfde functie is er altijd wel (een gevoel van) ongelijkheid. Er zijn mensen die meer macht hebben of macht naar zich toetrekken. Denk hierbij aan collega’s met meer dienstjaren of vriendjespolitiek. Zolang degene met de meeste zeggenschap zich verantwoordelijk en rechtvaardig opstelt is er niets aan de hand. Machtsongelijkheid kan echter de basis vormen voor een conflict. Hoe ga je daar mee om?
Dominante personen steken hun nek uit, nemen verantwoordelijkheid, krijgen dingen voor elkaar, ondersteunen anderen en beschikken over meer assertiviteit. Mensen met een meer meewerkende werkhouding volgen, ondersteunen, werken samen, helpen mee en geven anderen de ruimte. Tot zover niets aan de hand.
Eigen belang tegenover groepsbelang of het belang van een ander
Iedereen kent situaties waarin hij/zij niets durft te zeggen uit angst voor de gevolgen. Op dat moment ervaar je stil verzet tegen een situatie omdat je van de ander afhankelijk bent. Afhankelijk voor acceptatie (binnen het team), je inkomen (ingeroosterd worden of niet) of je ontwikkeling (een handtekening in je stagemap). Misschien ben je in het verleden een keer assertief geweest en heb je de deksel op je neus gekregen. Een ezel stoot zich niet nogmaals aan dezelfde steen.
Waarom is voor jezelf opkomen moeilijk?
De meest gehoorde bezwaren tegen het grenzen stellen hebben betrekking op het verleden of de toekomst. Een vergelijkbare situatie is in het verleden slecht afgelopen; iemand is zwaar afgerekend of heeft negatieve feedback gekregen. Deze ervaring is een blauwdruk voor de rest van het leven geworden. Als je iets vergelijkbaars doet loopt het altijd op dezelfde vervelende manier af. Of we zijn angstig geworden voor vervelende consequenties. Mijn opstandige gedrag gaat niet gewaardeerd worden en ik zal dan weer op de blaren moeten zitten. Ik voel mij afhankelijk van de ander en als ik niet doe wat hij of zij zegt dan krijg ik niet wat ik nodig heb.
Gevoel van afhankelijkheid
Het voelt ongemakkelijk om je afhankelijk te voelen van een ander. Dat gevoel van afhankelijkheid is ongrijpbaar of niet tastbaar. Er is geen expliciete bedreiging geweest in de trant van: als jij dit doet dan doe ik dat (of juist niet). Het gaat vaak om non-verbaal gedrag, de manier van kijken, een zucht, het wegdraaien van ogen. Of een retorische vraag (“dat wil je toch niet?”), subtiele toespelingen die ons beangstigen of een geforceerde lach.
Onbewust en/of onbedoeld?
Wanneer iemand een hele duidelijke bedreiging doet in woord en gebaar, dan hebben we te maken met bewuste instrumentele agressie. Zoals bijvoorbeeld met een vingerwijzing zeggen: “Als jij nu niet heel snel die radiatoren in de gang gaat schrobben, dan zorg ik er persoonlijk voor dat je een onvoldoende voor de gehele stageperiode krijgt!”. Deze duidelijke taal maken we zelden mee.
Bij de ongrijpbare bedreigingen (fronzen, zuchten, negeren) kun je je afvragen of de ander dit bewust doet. We zijn allemaal emotionele wezens en we strijden iedere dag onze eigen strijd. Stress of spanning zorgt voor onbewust of ongewenst gedrag. Je kunt het vergelijken met een kind wat uit vermoeidheid of frustratie schreeuwt, snauwt, huilt of slaat.
Ligt het aan de ander of aan jezelf?
Kijk eens achter het automatische gedrag van de ander. Kun je geloven dat er een onschuldig persoon in zit met goede intenties? Het is heel makkelijk om iemand in een hokje te plaatsen, een predicaat te geven of ergens van te beschuldigen. Want dan ligt het aan de ander. Jij kunt niets aan de situatie veranderen omdat jouw collega of de bezoeker een brute dictator is. En je collega’s die ook last hebben van die persoon zijn het volledig met je eens, je zult zeker bijval krijgen. “Zie je wel, ik ben niet gek. Ik heb gelijk!”. Roddelen of samenscholen betekent dat er te weinig assertiviteit is om de verantwoordelijke aan te spreken of feedback te geven.
Angst of verlangen, je mag kiezen
Ga je voor je angst of ga je voor je verlangen? Als je voor je angst gaat dan kun je alles blijven doen zoals je het altijd gedaan hebt. Je blijft in je slachtofferrol en laat de controle bij de ander. Let op je gezondheid omdat dit de weg naar een depressie of een burn-out is. Of je kiest ervoor om het heft in eigen handen te nemen en effectief feedback te geven. Hiervoor heb je wel lef en assertiviteit nodig.
Praktische tips voor conflict hantering
Pak al je moed bijeen en durf het gesprek over macht aan te gaan.
Vermijd de inhoudelijke discussie (wie heeft gelijk?) en bespreek hoe je de situatie ervaart.
“Wanneer jij mij niet in de besluitvorming betrekt, voel ik mij gepasseerd!”
“Ik wil als stagiair zorgtaken aanleren. Ik ben nu voor de derde dag aan het schoonmaken.”
Tegen patiënt: “Ik begrijp dat u aan de verpleegkundige gewend bent. Als verzorgende kan ik u prima bij de ADL helpen.”
Pas de feedbackregels toe voor meer rendement in een gesprek. Stel je grens: voor de ander en voor jezelf. Dit accepteer ik niet. Ik kom hier om te leren / te werken. Assertiviteit is een proces van ACTIE. Je kunt het leren door te oefenen en te doen. Geef jezelf de ruimte om steeds assertiever te worden. Zoek naar oplossingen met je leidinggevende of een vertrouwenspersoon als je vastloopt.
Onze training Feedback en Assertiviteit in de Zorg geeft je een goede basis om hiermee aan de slag te gaan.
